Troonopvolging: een in de wet vastgelegde taak voor één iemand; het oudste kind van de vorst. Hoe is de troonopvolging geregeld? Kun je ervan af? En welke kleine letters zijn hierover in de grondwet opgenomen? Historica en koningshuisdeskundige Simone Lamain legt het aan ons uit in de uitzending van Blauw Bloed.
Troonopvolging: kun je eraan ontkomen?
Het oudste kind van de koning is de enige burger vanNederland voor wie hetbij wet vastgelegd is wat voor beroep hij of zij moet uitoefenen.In artikel 25 van de grondwet staat dat wanneer de koning komt te overlijden (of afstand van de troon doet, maar dat kent de grondwet niet) het oudste kind moet opvolgen. Een keuze is er niet.
Wat gebeurt er als een koning geen kinderen heeft?
Wanneer de koning geen kinderen heeft,gaat het koningschap over op zijn broer of zus. Dat gebeurde in 1993 bij koning Boudewijn van België. Zijn jongere broer Albert werd koning en daar werd de lijn van troonopvolging in 2013 voortgezet door de oudste zoon: Filip.
Kan iemand worden overgeslagen bij de lijn van troonopvolging?
Toen koning Boudewijn van België overleed, werd gesuggereerd dat zijn neef prins Filip koning zou worden en dat de broer van de koning overgeslagen zou worden. Dat werktniet zo. De lijn van de troonopvolging is duidelijk en wordt altijd gevolgd. Zo zal bij het overlijden van koningin Elizabeth van Groot-Brittannië eerst prins Charles koning worden en pas daarna prins William.
Hoe kom je van de troonopvolging af?
Als een troonopvolger geen koning wil worden dan zal hij of zij eerst op de troon moeten komen om vervolgens te kunnen aftreden. Dit deed Edward VIII van Engeland. In 1936 werd hij koning na het overlijden van zijn vader. Een probleem was zijn relatie met Wallis Simpson, een reeds twee keer gescheiden vrouw. Edward was als koning ook ‘hoofd’ van de Anglicaanse kerk en die stond hertrouwen niet toe. In december 1936 trad Edward af omdat hij als koning niet kon trouwen met Wallis.
Een manier van 'ontsnappen' aan het koningschap ishet huwelijk. Wanneer de troonopvolger geen toestemming vraagt aan het parlement om te trouwen,vervalt het recht (of ‘plicht’) op de troon. Voorbeelden zijn de huwelijken van prinses Irene, prinses Christina, prins Friso.
Het kan ook voorkomen dat de troonopvolger wél toestemming vraagt aan het parlement, maar dat de toestemming er niet komt.Dan is het de keuze aan de troonopvolger om of van het huwelijk af te zien óf het recht op de troon te verliezen.
Willem-Alexander zei op 18-jarige leeftijdtegen Renate Rubinstein: “Ik denk persoonlijk dat als ik echt met iemand wil trouwen en het zou niet mogen, of ik zou daarvoor afstand moeten doen van de troon, dan zou ik dat doen”. Later deed hij hier nog een uitspraak over. Aan de vooravond van zijn huwelijk met Máxima zei hij tegen Maartje van Weegen en Paul Witteman: "Als je iemand ten huwelijk vraagt, doe je dat niet onder voorwaarden. Ik heb Máxima onvoorwaardelijk ten huwelijk gevraagd".
Wat gebeurt er als de troonopvolger nog minderjarig is?
Wanneer de koning komt te overlijden en de troonopvolger nog minderjarig is, is de troonopvolger wel koning. Maar het koninklijk gezag kan hij pas uitoefenen op de leeftijd van 18 jaar.
Dit gebeurde prinses Wilhelmina.Zij werd door het overlijden van haar vader, koning Willem III, op haar 10e jaar al koningin. Toen zij 18 jaar was geworden kon ze worden ingehuldigd. In de tussentijd was haar moeder – koningin Emma – regentes.
Wanneer koning Willem-Alexander zou overlijden dan is Amalia dus direct koningin, maar neemt koningin Maxima het koninklijk gezag waar als regentestot Amalia 18 jaar is geworden. Komen zowel de koning als de koningin te overlijden,dan is het prins Constantijn die het koninklijk gezag waar zal nemen als regent.
Wat als de troonopvolger nog niet geboren is?
Wanneer de vrouw van de koning zwanger is en de koning te overlijden komt, is het ongeboren kind al koning. Dit voorkomt dat anderen (zoals de broer of zus van de koning) dan aanspraak op het koningschap zouden kunnen maken.
Luguber is dat wanneer het ongeboren kind tijdens de zwangerschap zou sterven, of dood ter wereld zou komen – en zo staat het in de grondwet – “dan wordt het geacht nooit te hebben bestaan”. Een koning kan blijkbaar niet dood worden geboren.
Als de troonopvolger totaal niet geschikt is, wat gebeurt er dan?
Wanneer detroonopvolger niet in staat is omte regeren, bijvoorbeeld door een zeer ernstige verstandelijke beperking, is daar ook een wet voor. In artikel 29 van de grondwet staat dat deregering dan een wet zal indienen die de troonopvolger van opvolging uitsluit. Die wet moet dan wel door twee derdevan het parlement worden goedgekeurd.
Is er een voorkeur voor een jongen of meisje als troonopvolger?
Koningin Juliana kreeg vier kinderen. Meisjes. Maar wanneer prinses Beatrix een broertje had gekregen dan zou die koning zijn geworden. Jongen gaat voor meisje. Dat heeft in Nederland tot 1983 geduurd, toen pas is de wet aangepast. De wet die jongens voor laat gaan op meisjes is nog van kracht in Japan. Daar wordt de dochter van keizer, prinses Aiko, gepasseerd door haar neefje Hisahito. In Monaco gaat Jacques voor op de eerstgeborene Gabriella.
De nieuwe generatie royals
Het kan natuurlijk ook dat het allemaal loopt zoals het lopen moet. Prinses Amalia wordt op 7 december 202118 jaar. De vermoedelijke troonopvolger in België - prinses Elisabeth - werd in oktober 2019 meerderjarig. In haar indrukwekkende toespraak gaf zij aan voor opvolging klaar te zijn: “Het land kan op mij rekenen!”
Bekijk hieronder het eerste deel van 'Het lot van de troonopvolger'.
Foto's: ANP
